نمازهاى مستحبى

امام موسى بن جعفر (علیه السلام ) مى فرمایند: انجام نمازهاى مستحبى ، مؤ منان را به خداوند نزدیک مى نماید.⁽¹⁾ 

در اینجا بعضى از نمازهاى مستحبى را با دستورالعملشان ذکر مى کنیم ؛ ان شاءاللّه که با به جا آوردن هر یک از آنها، به خداوند نزدیک تر شویم .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- تحف العقول ، ص 297.

دستورالعمل نماز آیات

نماز آیات دو رکعت است و در هر رکعت پنج رکوع دارد. دستور آن نیز این است که انسان بعد از نیت تکبیر بگوید و یک حمد و یک سوره تمام بخواند و به رکوع برود و سر از رکوع بردارد و دوباره یک حمد و یک سوره بخواند. باز به رکوع برود تا پنج مرتبه ، بعد از بلند شدن از رکوع پنجم ، دو سجده نماید و برخیزد. رکعت دوم را هم مثل رکعت اول به جا آورد و تشهد بخواند و سلام دهد.⁽¹⁾

همچنین مى تواند به جاى خواندن سوره تمام ، یک سوره را پنج قسمت کند و یک آیه یا بیشتر از آن را بخواند و به رکوع برود و سر بردارد و بدون این که حمد بخواند، قسمت دوم از همان سوره را بخواند و به رکوع برود؛ همین طور تا پیش از رکوع پنجم سوره را تمام نماید.⁽²⁾ 

آداب نماز آیات عبارتند از:

1 - در نماز آیات مستحب است که به جاى اذان و اقامه ، سه مرتبه به قصد امید ثواب ، بگوید: ((الصلاة ))⁽³⁾

2 - مستحب است که نمازگزار بعد از رکوع پنجم و دهم بگوید: ((سمع اللّه لمن حمده )).⁽⁴⁾

3 - مستحب است نمازگزار پیش از هر رکوع و بعد از آن تکبیر بگوید؛ ولى بعد از رکوع پنجم و دهم ، گفتن تکبیر مستحب نیست .⁽⁵⁾

4 - مستحب است که انسان پیش از رکوع دوم ، چهارم ، ششم ، هشتم و دهم ، قنوت بخواند و اگر فقط یک قنوت ، پیش از رکوع دهم بخواند کافى است .⁽⁶⁾

5 - مستحب است که حمد و سوره نماز آیات به (بلند) خوانده شود.⁽⁷⁾

6 - در نماز آیات مخصوصا براى کسوف خورشید مستحب است که انسان نمازش را طول بدهد.⁽⁸⁾

7 - مستحب است که در نماز آیات خصوصا در کسوف خورشید، سوره هاى طولانى مانند یس ، روم و کهف و امثال آن خوانده شود.(⁹⁾

8 - مستحب است که نمازگزار بعد از نماز آیات تا باز شدن قرص ، در محل نماز بنشیند و مشغول دعا و ذکر شود.⁽¹⁰⁾

9 - اگر تا باز شدن قرص وقت است مستحب است که نماز را دوباره خواند.⁽¹¹⁾

10 - مستحب است که نماز آیات به جماعت خوانده شود.⁽¹²⁾

11 - براى قضاى نماز آیات ، مستحب است که نمازگزار غسل کند.⁽¹³⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-توضیح المسائل ، م 1507. 

2- توضیح المسائل ، م 1508. 

3-توضیح المسائل ، م 1510. 

4-توضیح المسائل ، م 1511. 

5-توضیح المسائل ، م 1511. 

6-توضیح المسائل ، م 1512. 

7- ترجمه تحریرالوسیله ، ج 1، ص 303 م 11. 

8- ترجمه تحریرالوسیله ، ج 1، ص 303 م 11. 

9-ترجمه تحریرالوسیله ، ج 1، ص 303 م 11. 

10- ترجمه تحریرالوسیله ، ج 1، ص 303 م 11. 

11-ترجمه تحریرالوسیله ، ج 1، ص 303 م 11. 

12- ترجمه تحریرالوسیله ، ج 1، ص 304، م 12. 

13- النضید، ج 3، ص 137.

آداب نماز آیات

نماز آیات به واسطه چهار چیز واجب مى شود: اول : گرفتن خورشید، دوم : گرفتن ماه ، اگر چه مقدار کمى از خورشید و ماه گرفته شود و کسى هم از آن نترسد. سوم : زلزله اگر چه کسى هم نترسد. چهارم : رعد و برق و بادهاى سیاه و سرخ و مانند اینها، در صورتى که بیشتر مردم بترسند.⁽¹⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-توضیح المسائل ، م 1491.

آداب نماز جمعه

دو رکعت است و مثل نماز صبح مى باشد. این نماز داراى دو قنوت است . قنوت اول قبل از رکوع رکعت اول و قنوت دوم پس از رکوع رکعت دوم است . نماز جمعه داراى دو خطبه است که مانند اصل نماز، واجب بوده و باید توسط امام جمعه ایراد شود. بدون این دو خطبه ، نماز جمعه محقق نمى شود و واجب است دو خطبه را قبل از نماز جمعه بخواند.⁽¹⁾ 

آداب و مستحبات نماز جمعه عبارتند از:

1 - مستحب است که در هنگام خطبه نماز جمعه ، مردم ساکت باشند و از حرف زدن بپرهیزند، که صحبت کردن در وقت خطبه ها مکروه است .⁽²⁾ 

2 - مستحب است که امام حمد و سوره را با صداى بلند بخواند.⁽³⁾ 

3 - در رکعت اول بعد از حمد ((سوره جمعه )) و در رکعت دوم ، مستحب است که سوره ((منافقون )) خوانده شود.⁽⁴⁾ 

4 - مستحب است که دو خطبه نماز جمعه ، در وقت ظهر خوانده شود.⁽⁵⁾ 

5 - در خطبه اول مستحب است که حمد الهى ، به لفظ جلاله (اللّه ) باشد.⁽⁶⁾ 

6 - مستحب است که در خطبه دوم ، امام جمعه پس از درود بر پیغمبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) به ائمه معصومین نیز درود بفرستد و براى مومنین استغفار کند.⁽⁷⁾

7 - مستحب است که خطبه هاى منسوب به امیرالمومنین (علیه السلام ) یا آنچه از ائمه معصومین علیهم السلام وارد شده انتخاب شود.⁽⁸⁾ 

8 - شایسته است امام خطیب ، بلیغ باشد و به تناسب اوضاع و احوال سخن بگوید و عبارات فصیح و روان به کار برد. مصالح اسلام و مسلمین را تشخیص بدهد. چنان شجاع باشد که در راه خدا از ملامت و نکوهش ‍ احدى بیم به خود راه ندهد، از پرگویى و شوخى و بیهوده گویى بپرهیزد.⁽⁹⁾

9 - مستحب است که امام خطیب در زمستان و تابستان ، عمامه داشته باشد.⁽¹⁰⁾ 

10 - مستحب است که امام خطیب در زمستان و تابستان ، ردایى از برد یمنى یا (عدنى ) بپوشد و خود را بیاراید.⁽¹¹⁾ 

11 - مستحب است که امام خطیب ، تمیزترین لباس هاى خود را بپوشد و خود را خوش بو کند، به طورى که با وقار و سکینه باشد.⁽¹²⁾ 

12 - مستحب است که امام قبل از خطابه ، هنگامى که مؤ ذن اذان مى گوید او بر منبر نشسته باشد، تا اذان به پایان برسد.⁽¹³⁾ 

13 - مستحب است که امام جمعه هنگام صعود به منبر خطابه ، روبروى مردم بایستد و سلام کند، مردم نیز با چهره هاى خود از او استقبال کنند. ⁽¹⁴⁾ 

14 - مستحب است که امام خطیب ، به چیزى از قبیل کمان و شمشیر (اسلحه ) و عصا تکیه کند.⁽¹⁵⁾ 

15 - مستحب است که مردم نیز خود را روبروى امام خطیب قرار دهند.⁽¹⁶⁾ 

16 - مستحب است که امام خطیب در هنگام موعظه و سفارش به تقوا، صداى خود را چنان بلند نماید که همه حاضرین مواعظ او را بشنوند. در مجامع بزرگ نیز توسط بلندگوها به خطبه بپردازد تا تشویق و تحذیر و مسائل مهمه را به گوش همگان برساند.⁽¹⁷⁾

17 - مستحب است که امام در حال خطبه ، سخنى غیر مربوط به خطبه ها نگوید.⁽¹⁸⁾ 

18 - مستحب است که امام و مستمعین در حال خطبه ، واجد طهارت کامل (که براى نماز معتبر است ) باشند.⁽¹⁹⁾ 

19 - مستحب است که ماءمومین در حال خطبه ، روبروى امام بوده و بیش از مقدارى که در نماز مى توانند خود را از قبله منحرف کنند، رو بر نگردانند.⁽²⁰⁾ 

20 - احتیاط مستحب آن است که قبل از اقامه نماز جمعه مطمئن شوند مطمئن شوند که در کمتر از حد مقرر، نماز جمعه دیگرى قبل از آنها و یا مقارن آنها برگزار نشده و نمى شود.⁽²¹⁾ (حد مقرر یک فرسخ است ؛ نباید در فاصله اى کمتر از یک فرسخى آن نماز جمعه دیگرى منعقد شود).⁽²²⁾ 

21 - مستحب است که امام جمعه از شبهات اجتناب کند.

22 - مستحب است که امام جمعه ، مواظب بر نمازهاى خود در وقتشان باشد.

23 - مستحب است که امام جمعه محرمات حتى مکروهات را ترک نماید.

24 - مستحب است که امام جمعه بر انجام اوامر الهى حتى مستحبات حریص باشد.

25 - مکروه است که خطیب در حال خطبه سخن دیگر غیر از خطبه بگوید.⁽²³⁾

26 - حرف زدن ماءمومین در هنگام ایراد خطبه ها مکروه است .⁽²⁴⁾

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 23 و 26. 

2- توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 38. 

3- توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 23. 

4- توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 23. 

5- توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 27. 

6- توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 28. 

7- توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 28. 

8- توضیح المسائل ، م 28. 

9-توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 29. 

10- توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 31. 

11-توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 31. 

12- توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 31. 

13- توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 31. 

14- توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 31. 

15-توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 31. 

16-توضیح المسائل احکام نماز جمعه ، م 31. 

17- توضیح المسائل ، م 33. 

18- توضیح المسائل ، م 34. 

19- توضیح المسائل ، م 36. 

20- توضیح المسائل ، م 37. 

21- توضیح المسائل ، م 50. 

22- توضیح المسائل ، م 51. 

23-توضیح المسائل مراجع ، مستحبات نماز جمعه ، ص 812. 

24-توضیح المسائل مراجع ، مستحبات نماز جمعه ، ص 812.

مکروهات نماز جماعت

1 - اگر در صف هاى جماعت جا براى ایستادن باشد، مکروه است که انسان تنها بایستد.⁽¹⁾ 

2 - مکروه است که ماءموم ذکرهاى نماز را طورى بگوید که امام بشنود.⁽²⁾

3 - مسافرى که نماز ظهر، عصر و عشا را دو رکعت مى خواند، مکروه است که در این نمازها به کسى که مسافر نیست اقتدا کند.⁽³⁾ 

4 - کسى که مسافر نیست ، مکروه است که در نمازهاى ظهر، عصر و عشا به مسافر اقتدا کند.⁽⁴⁾

5 - کراهت دارد کسى که مرض جذام یا پیسى دارد، براى ماءموم سالم امامت کند.⁽⁵⁾

6 - کراهت دارد کسى که حد و تازیانه خورده و توبه کرده است ، امامت کند.⁽⁶⁾

7 - کراهت دارد مسلمانى که در بلاد کفر ساکن است ، براى مسلمانى که در بلاد اسلامى ساکن است ، امامت کند.⁽⁷⁾

8 - مکروه است کسى که تیمم کرده ، براى کسى که با وضو و یا با غسل مى باشد، امامت کند.

9 - اگر براى امام جماعت در اثناء نماز، اتفاقى افتد (حدثى از او سر بزند یا بى هوش شود) که نتواند نماز را تمام کند، از آن جایى که باید کسى از ماءمومین به جاى او گماشته شود براى امامت ، کراهت دارد که به جاى او ماءمومى گماشته شود که در اثناء نماز رسیده ، بلکه سزاوار است ماءمومى که از اول اقامه نماز حاضر بوده ، به نیابت از امام نماز را ادامه دهد.⁽⁸⁾

10 - مکروه است بعد از این که مؤ ذن جمله ((قد قامت الصلوة )) را گفت ، امام و ماءموم صحبت کنند.⁽⁹⁾

11 - کراهت دارد کسى که کور است ، براى کسى که بینا است ، امامت کند.⁽¹⁰⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-النضید، ج 3، م 1488. 

2- النضید، ج 3، م 1489. 

3- النضید، ج 3، م 1490. 

4- النضید، ج 3، م 1490. 

5-النضید، ج 3، ص 477. 

6-النضید، ج 3، ص 477. 

7- النضید، ج 3، ص 477. 

8- النضید، ج 3، ص 480. 

9-النضید، ج 3، ص 486. 

10-النضید، ج 3، ص 503.

آداب نماز جماعت

مستحب است که نمازهاى واجب مخصوصا نمازهاى یومیه را به جماعت بخوانند و در نماز صبح ، مغرب و عشا، براى همسایه مسجد و کسى که صداى اذان را مى شنود بیشتر سفارش شده است .⁽¹⁾ 

در روایتى آمده است که اگر یک نفر به امام جماعت اقتدا کند، هر رکعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز و اگر دو نفر اقتدا کنند، هر رکعتى ثواب ششصد نماز دارد و هر چه بیشتر شوند، ثواب نمازشان بیشتر مى شود تا به ده نفر برسند، عده آنان که از ده گذشت اگر تمام آسمانها کاغذ و دریاها مرکب و درختها قلم و جن و انس و ملائکه نویسنده شوند، نمى توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند.⁽²⁾ 

در اینجا بعضى از آداب نماز جماعت را متذکر مى شویم :

1 - مستحب است که انسان صبر کند تا نماز را به جماعت بخواند و نماز جماعت از نماز اول وقت که فرادى (تنها) خوانده شود بهتر است . همچنین نماز جماعتى را که مختصر بخوانند از نماز فرادى که آن را طول بدهند، بهتر مى باشد.⁽³⁾ 

2 - وقتى که نماز جماعت بر پا مى شود، مستحب است کسى که نمازش را فرادى خوانده ، دوباره نمازش را به جماعت بخواند.⁽⁴⁾ 

3 - بعد از تکبیر امام اگر صف جلو، آماده نماز و تکبیر گفتن آنان نزدیک باشد، کسى که در صف بعد ایستاده مى تواند تکبیر بگوید، ولى احتیاط مستحب آن است که صبر کند تا تکبیر صف جلو تمام شود.⁽⁵⁾ 

4 - احتیاط مستحب آن است که جاى سجده ماءموم با جاى کسى که جلوى او ایستاده ، فاصله اى نداشته باشد.⁽⁶⁾ 

5 - اگر موقعى که انسان مشغول خواندن نماز مستحبى است جماعت بر پا شود، چنان چه اطمینان ندارد که اگر نماز را تمام کند به جماعت برسد، مستحب است که نماز را رها کرده و مشغول جماعت شود. همچنین اگر اطمینان نداشته باشد که به رکعت اول مى رسد مستحب است که به همین دستور رفتار نماید.⁽⁷⁾ 

6 - اگر موقعى که انسان مشغول خواندن نماز سه رکعتى یا چهار رکعتى است نماز جماعت بر پا شود، چنانچه به رکوع رکعت سوم نرفته و اطمینان ندارد که اگر نماز را تمام کند به جماعت برسد، مستحب است که به نیت نماز مستحبى ، نماز را دو رکعتى تمام کرده و خود را به جماعت برساند.⁽⁸⁾ 

7 - اگر ماءموم در رکعت اول و دوم نماز صبح ، مغرب و عشا صداى امام را نشنود، مستحب است که حمد و سوره را آهسته بخواند.⁽⁹⁾ 

8 - مستحب است که ماءموم در رکعت اول و دوم نماز ظهر و عصر، به جاى حمد و سوره ذکر بگوید.⁽¹⁰⁾ 

9 - اگر ماءموم یک مرد باشد، مستحب است که طرف راست امام بایستد و اگر یک زن باشد، در طرف چپ امام ، به گونه اى که جاى سجده اش مساوى با زانو یا قدم امام باشد.⁽¹¹⁾ 

10 - اگر ماءموم یک مرد و یک زن یا یک مرد و چند زن باشند، مستحب است که مرد، طرف راست امام و باقى پشت سر امام بایستند و اگر چند مرد یا چند زن باشند پشت سر امام بایستند و اگر چند مرد و چند زن باشند مردها عقب امام و زن ها پشت مردها بایستند.⁽¹²⁾ 

11 - اگر امام و ماءموم هر دو زن باشند، احتیاط آن است که امام کمى جلوتر بایستد.⁽¹³⁾ 

12 - مستحب است که امام در وسط صف بایستد.⁽¹⁴⁾ 

13 - مستحب است که اهل علم و کمال و تقوى در صف اول بایستند.⁽¹⁵⁾ 

14 - مستحب است که صف هاى جماعت منظم باشد.⁽¹⁶⁾ 

15 - مستحب است که بین کسانى که در یک صف ایستاده اند فاصله نباشد و شانه آنان هم ردیف با یکدیگر باشد.⁽¹⁷⁾ 

16 - مستحب است که بعد از گفتن ((قد قامت الصلاة )) ماءمومین برخیزند.⁽¹⁸⁾ 

17 - مستحب است امام جماعت رعایت حال ماءمومى را که از دیگران ضعیف تر است بکند و عجله نکند تا افراد ضعیف به او برسند.⁽¹⁹⁾ 

18 - مستحب است که امام جماعت ، قنوت ، رکوع و سجود را طول ندهد، مگر آنکه بداند همه کسانى که به او اقتدا کرده اند، مایل به این کار هستند.⁽²⁰⁾ 

19 - مستحب است که امام جماعت در حمد و سوره و ذکرهایى که بلند مى خواند، صداى خود را به قدرى بلند کند که دیگران بشنوند؛ ولى باید بیش از اندازه صدا را بلند نکند.⁽²¹⁾ 

20 - اگر امام در رکوع بفهمد کسى تازه رسیده و مى خواهد اقتدا کند، مستحب است که رکوع را دو برابر همیشه طول بدهد و بعد برخیزد، اگر چه بفهمد کس دیگرى هم براى اقتدا وارد شده است .⁽²²⁾ 

21 - مستحب است که براى بر پا کردن جماعت امامى که قرائتش بهتر است ، از امام هاى دیگر مقدم شود.⁽²³⁾

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-توضیح المسائل ، م 1399. 

2- توضیح المسائل ، م 1400. 

3- توضیح المسائل ، م 1402. 

4-توضیح المسائل ، م 1403. 

5-توضیح المسائل ، م 1418. 

6-توضیح المسائل ، م 1435. 

7- توضیح المسائل ، م 1449. 

8- توضیح المسائل ، م 1450. 

9-توضیح المسائل ، م 1462. 

10- توضیح المسائل ، م 1466. 

11- توضیح المسائل ، م 1480. 

12- توضیح المسائل ، م 1480. 

13- توضیح المسائل ، م 1481. 

14- توضیح المسائل ، م 1482. 

15- توضیح المسائل ، م 1482. 

16- توضیح المسائل ، م 1483. 

17- توضیح المسائل ، م 1483. 

18- توضیح المسائل ، م 1484. 

19- توضیح المسائل ، م 1485. 

20- توضیح المسائل ، م 1485. 

21- توضیح المسائل ، م 1486. 

22- توضیح المسائل ، م 1487. 

23- النضید، ج 3، ص 496.

مکروهاتى دیگر در باب نماز

1 - مکروه است که انسان در نماز، صورت را کمى به طرف راست و چپ بگرداند.

2 - مکروه است که انسان در نماز، چشم ها را ببندد.⁽¹⁾ 

3 - مکروه است که نمازگزار در نماز، چشم ها را به طرف راست و چپ بگرداند.⁽²⁾ 

4 - مکروه است که نمازگزار در نماز، با ریش و دست خود بازى کند و انگشت ها را داخل هم نماید.⁽³⁾ 

5 - انداختن آب دهان در نماز کراهت دارد.⁽⁴⁾ 

6 - نگاه کردن به خط قرآن یا کتاب یا خط انگشترى در نماز کراهت دارد.⁽⁵⁾ 

7 - کراهت دارد که موقع خواندن حمد و سوره و گفتن ذکر، براى شنیدن حرف کسى ساکت شد، بلکه هر کارى خضوع و خشوع را در نماز از بین مى برد مکروه است .⁽⁶⁾ 

8 - هنگامى که انسان خوابش مى آید، مکروه است نماز بخواند.⁽⁷⁾ 

9 - مکروه است که انسان موقع خوددارى از بول و غایط، نماز بخواند.⁽⁸⁾ 

10 - پوشیدن جوراب تنگ که پا را فشار دهد در نماز، مکروه است .⁽⁹⁾ 

11 - مکروه است که نمازگزار در نماز، دهن دره کند.

12 - مکروه است که نمازگزار در نماز، انگشتان خود را بشکند.⁽¹⁰⁾ 

13 - کراهت دارد که انسان در نماز آه بکشد، به گونه اى که مشتمل بر یک حرف باشد.

14 - ناله کردن در نماز به طورى که مشتمل بر یک حرف باشد مکروه است . ⁽¹¹⁾ 

15 - شکستن نماز به خاطر مالى که اهمیت ندارد، مکروه است .⁽¹²⁾ 

16 - پوشیدن لباس سیاه ، چرک ، تنگ ، لباس شرابخوار و لباس کسى که از نجاست پرهیز نمى کند، براى نماز مکروه است .⁽¹³⁾ 

17 - پوشیدن لباسى که نقش صورت روى آن است ، براى نماز کراهت دارد.⁽¹⁴⁾ 

18 - باز بودن دکمه هاى لباس در نماز، کراهت دارد.⁽¹⁵⁾ 

19 - به انگشت کردن انگشترى که نقش صورت بر روى آن حک شده است ، مکروه مى باشد.⁽¹⁶⁾

20 - خواندن نماز واجب در خانه کعبه و بر بام آن مکروه است ؛ و در حالت ناچارى مانعى ندارد.⁽¹⁷⁾ 

21 - چیزى بر دهان بستن ، هم براى مرد و هم براى زن مکروه است .⁽¹⁸⁾ 

22 - پیچیدن جامه بر خود در نماز، مکروه است ^.(19)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-توضیح المسائل ، م 1157. 

2- توضیح المسائل ، م 1157. 

3- توضیح المسائل ، م 1157. 

4-توضیح المسائل ، م 1157. 

5-توضیح المسائل ، م 1157. 

6-توضیح المسائل ، م 1157. 

7- توضیح المسائل ، م 1158. 

8- توضیح المسائل ، م 1158. 

9- توضیح المسائل ، م 1158. 

10- النضید، ج 3، ص 47. 

11- النضید، ج 3، ص 48. 

12- توضیح المسائل ، م 116. 

13- توضیح المسائل ، م 865. 

14- توضیح المسائل ، م 865. 

15-توضیح المسائل ، م 865. 

16- توضیح المسائل ، م 865. 

17-توضیح المسائل ، م 891. 

18-اسرارالصلوة ، ص 117. 

19- النضید، ج 1، ص 115.

مستحبات دیگر در باب نماز

1 - اگر لباس نمازگزار در حال ایستاده ، عورت را مى پوشاند، ولى ممکن است در حالت دیگر نپوشاند، مستحب است که با آن لباس ، نماز نخواند.⁽¹⁾ 

2 - مستحب است کسى که نشسته نماز مى خواند، در حال خواندن حمد و سوره ، مربع بنشیند (چهار زانو).⁽²⁾ 

3 - مستحب است که نمازگزار عاجز، در حال رکوع (که نشسته انجام مى دهد) دو زانو بنشیند.⁽³⁾ 

4 - مستحب است نمازگزارى که نشسته نماز مى خواند، در حالت رکوع بر روى دو پاشنه پاى خود ننشیند بلکه باسنش را از روى دو پاشنه پایش بلند کرده و صورتش برابر با جلوى دو زانویش شود.⁽⁴⁾ 

5 - احتیاط مستحب است که اگر نمازگزار بعد از سجده دوم ، شک بین چهار و شش و بیشتر از شش کرد، بنا را بر چهار بگذارد و نماز را تمام کرده و دو سجده سهو به جا آورد و نماز را هم دوباره بخواند.⁽⁵⁾

6 - اگر کسى بعد از سلام ، در صورتى که از حالت نماز خارج نشده ، یادش ‍ بیاید که دو سجده را فراموش کرده ، بعد از این که دو سجده را به جا آورد و تشهد و سلام را نیز تکرار کرد و براى سلامى که اول گفته دو سجده سهو به جا آورد، مستحب است که اصل نماز را هم اعاده نماید.⁽⁶⁾ 

7 - اگر انسان احتمال دهد که نماز قضایى دارد یا نمازهایى را که خوانده ، صحیح نبوده ، مستحب است که براى احتیاط، قضاى آن را به جا آورد.⁽⁷⁾ 

8 - اگر انسان نمازهایى از او قضا شده و مى داند که کدام یک جلوتر قضا شده ، احتیاط مستحب آن است که به ترتیب نمازهایش را قضا کند.⁽⁸⁾

9 - مستحب است که بچه ممیز را (بچه اى که خوب و بد را مى فهمد) به نماز خواندن و عبادتهاى دیگر عادت کند؛ همچنین مستحب است که او را به قضاى نمازها نیز وادار نمایند.⁽⁹⁾ 

10 - اگر نمازگزار نداند که بدن یا لباس او نجس است و بعد از نماز بفهمد، احتیاط مستحب آن است که اگر وقت دارد دوباره نماز را به جا آورد.⁽¹⁰⁾ 

11 - بنا بر احتیاط مستحب ، باید زن عقب تر از مرد بایستد و جاى سجده او از جاى ایستادن مرد کمى عقب تر باشد.⁽¹¹⁾

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-توضیح المسائل ، م 793. 

2- النضید، ج 2، ص 335. 

3- النضید، ج 2، ص 336. 

4-النضید، ج 2، ص 336. 

5-توضیح المسائل ، م 1165. 

6-توضیح المسائل ، م 1270. 

7- توضیح المسائل ، م 1374. 

8- توضیح المسائل ، م 1378. 

9-توضیح المسائل ، م 1389. 

10- توضیح المسائل ، م 802. 

11-توضیح المسائل ، م 886.

تعقیبات مخصوص نماز صبح

تعقیب نماز صبح بیشتر از سایر نمازهاست .

از حضرت رسول (صلى الله علیه و آله و سلم ) نقل است که هر کس از طلوع صبح تا طلوع آفتاب در مصلاى خود قرار گیرد و به تعقیب مشغول باشد، خدا او را از آتش دوزخ مستور مى گرداند. همچنین در حدیثى دیگر فرموده اند که ثواب حج ، براى او نوشته مى شود.⁽¹⁾

تعقیبات نماز صبح عبارتند از:

1 - گفتن هفتاد مرتبه استغفر اللّه ربى و اتوب الیه .⁽²⁾

2 - خواندن یازده مرتبه سوره ((قل هو اللّه احد)).⁽³⁾

3 - گفتن صد مرتبه ماشاءا کان لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظیم آنچه خدا خواست مى شود و نیست جنبش و توانى ، جز از خداى والا و بزرگ .⁽⁴⁾

4 - خواندن سوره قدر؛ از امام محمد باقر (علیه السلام ) نقل شده است که هر کس هفت مرتبه سوره قدر را بخواند، بعد از طلوع فجر، هفتاد صف از ملائکه هفتاد صلوات بر او بفرستند و هفتاد مرتبه بر او ترحم کنند.⁽⁵⁾

5 - گفتن ده مرتبه سبحان اللّه العظیم و بحمده و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظیم .⁽⁶⁾

6 - خواندن صد مرتبه بسم اللّه الرحمن الرحیم لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظیم .⁽⁷⁾

7 - از حضرت امام صادق (علیه السلام ) روایت شده است که هر کس بعد از نماز صبح و پیش از تکلم بگوید: ((رب صل على محمد و اءهل بیته )) خداوند روى او را از آتش جهنم نگاهدارد.⁽⁸⁾ 

8 - مستحب است که مسافر، بعد از هر نماز شکسته ، سى مرتبه بگوید:سبحان اللّه و الحمد لله و لا اله الا اللّه و اللّه اکبر، بلکه بهتر است شصت مرتبه این ذکر را بگوید.⁽⁹⁾

براى آگاهى از تعقیبات نماز ظهر، عصر، مغرب و عشا به کتابهاى مفصل دعا و مفاتیح الجنان رجوع نمایید.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 126 و ص 129. 

2- حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 130. 

3- حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 130. 

4-حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 131. 

5-حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 133. 

6-حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 135. 

7- حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 138. 

8- حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 150. 

9-توضیح المسائل ، م 1369.

تعقیبات نماز

از حضرت على (علیه السلام ) منقول است که هر کس از شما از نماز فارغ شد باید دستها را بلند کند به سوى آسمان و خود را در دعا به تعب افکند.⁽¹⁾ 

1 - مستحب است که انسان بعد از نماز، مقدارى مشغول تعقیب و خواندن ذکر و دعا و قرآن شود.⁽²⁾

2 - بهتر است انسان پیش از آنکه از جاى خود حرکت کند و وضو، غسل و تیمم او باطل شود، رو به قبله تعقیب را بخواند.⁽³⁾ 

3 - مستحب است که تعقیب هایى که بسیار سفارش شده است را بخواند؛ مثل تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام ) (34 مرتبه اللّه اکبر، 33 مرتبه الحمدلله ، 33 مرتبه سبحان اللّه ).⁽⁴⁾ 

4 - مستحب است که انسان بعد از نماز، سجده شکر نماید و بهتر آن است که در سجده شکر صد مرتبه یا سه مرتبه یا یک مرتبه ((شکرا لله )) یا ((شکرا))یا ((عفوا)) بگوید.⁽⁵⁾ 

5 - مستحب است که انسان بعد از تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام ) یک مرتبه ((لا اله الا اللّه )) بگوید.⁽⁶⁾ 

6 - مستحب است که براى خواندن تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام ) از تسبیح تربت امام حسین (علیه السلام ) استفاده کند.⁽⁷⁾ 

7 - مستحب است که انسان براى خواندن تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام )، از رشته تسبیح کبود (به رنگ آسمان ) استفاده کند.

8 - مستحب است که نمازگزار بعد از اتمام نماز، سه مرتبه دست را تا روبروى صورت بلند کرده و به زانو (یا نزدیک زانو) برگرداند و با هر یک مرتبه ، یک بار ((اللّه اکبر)) بگوید.⁽⁸⁾ 

9 - مستحب است که انسان بعد از بلند کردن دست ها براى دعا آنها را بر سر و روى خود بکشد.⁽⁹⁾ 

چرا که مروى است از امام باقر (علیه السلام ) که هر بنده اى که دستها را به سوى خدا بلند کند، حق تعالى شرم مى کند که دستهاى او را خالى برگرداند...⁽¹⁰⁾ 

10 - مستحب است که نمازگزار بعد از نماز، پیش از آنکه پاهاى خود را بگرداند، سه مرتبه این دعا را بخواند که خدا گناهان او را بیامرزد؛ اگر چه در زیاد بودن مانند کف دریا باشد. استغفر اللّه الذى لا اله الا هو الحى القیوم ذوالجلال و الاکرام و اتوب الیه .⁽¹¹⁾

11 - سنت است که بعد از نماز گفته شود: اللهم صل على محمد و آل محمد و اءجرنى من النار و اءدخلنى الجنة و زوجنى الحور العین خدایا! رحمت فرست بر محمد و آل محمد و پناهم ده از آتش و داخل کن مرا در بهشت و تزویج ده مرا با حورالعین .⁽¹²⁾ 

12 - مستحب است که نمازگزار بعد از نماز، آیه الکرسى ، سوره و آیه هایى را که در روایات توصیه شده است ، بخواند.⁽¹³⁾ 

13 - مستحب است که نمازگزار بعد از نماز صبح ، ده مرتبه بگوید: سبحان اللّه العظیم و بحمده و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظیم ⁽¹⁴⁾

14 - مستحب است که بعد از هر نمازى ، تسبیحات اربعه خوانده شود.

شیخ طوسى و ابن بابویه و حمیرى به سندهاى صحیح ، از حضرت امام صادق (علیه السلام ) روایت کرده اند که روزى رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) به اصحاب خود فرمودند: آیا اگر آنچه دارید از جامه ها و ظرفها و جمع کنید و بر روى هم بگذارید به آسمان مى رسد؟ گفتند: نه یا رسول اللّه (صلى الله علیه و آله و سلم )؛ حضرت فرمودند: آیا مى خواهید تعلیم کنم به شما چیزى را که اصلش در زمین است و شاخه هایش در آسمان . گفتند: بلى یا رسول اللّه (صلى الله علیه و آله و سلم )! حضرت در ادامه فرمودند: بعد از هر نماز سى نوبت بگویید: سبحان اللّه و الحمدلله و لا اله الا اللّه واللّه اکبر⁽¹⁵⁾.

15 - مستحب است که بعد از نماز گفته شود: یا من یفعل ما یشاء و لا یفعل ما یشاء اءحد غیره .

(اى کسى که انجام مى دهد هر چه را مى خواهد و انجام نمى دهد کسى جز او هر چه را که او بخواهد)⁽¹⁶⁾.

16 - حضرت امام صادق (علیه السلام ) فرمودند: هر کس بعد از فارغ شدن از نماز پیش از آنکه زانوهاى خود را از جاى حرکت دهد، ده مرتبه این تهلیل را بخواند، حق تعالى چهل هزار هزار (چهل میلیون ) گناه او را محو کرده و چهل هزار هزار (چهل میلیون ) حسنه براى او مى نویسد و چنان باشد که دوازده مرتبه قرآن را ختم کرده باشد: اشهد ان لا الا اللّه وحده لا شریک له الها واحدا اءحدا صمدا لم یتخذ صاحبة و لا ولدا گواهى مى دهم که نیست معبود بر حقى جز خداى یکتا که شریک ندارد. معبود یگانه اى است و یکى است ، بى نیاز است و براى خودش همسر و فرزندى نمى گیرد.⁽¹⁷⁾ 

در فضیلت این تهلیل ، روایات بسیار وارد شده است ؛ خصوصا در تعقیب نماز صبح ، شام و هنگام طلوع و غروب آفتاب .⁽¹⁸⁾ 

17 - مستحب است که انسان بعد از نماز ریش خود را با دست راست خود گرفته و دست چپ را به سوى آسمان گشوده سه مرتبه بگوید: یا ذاالجلال و الاکرام ارحمنى من النار پس سه مرتبه بگوید: اءجرنى من العذاب الاءلیم و سپس هر دو دست را به سوى آسمان گشوده سه مرتبه بگوید: یا عزیز یا کریم یا رحمن یا غفور یا رحیم و سپس پشت دست ها را به سوى آسمان بگرداند و سه مرتبه بگوید: ((اءجرنى من العذاب الاءلیم )) پس بگوید: و صلى اللّه محمد و آله و الملائکه و الروح ⁽¹⁹⁾.

18 - گر کسى بعد از نماز مغرب ، سه مرتبه آیات زیر را بخواند، آنچه از ثواب در روز گذشته از او فوت شده باشد در مى یابد و نمازش قبول مى گردد و اگر کسى بعد از هر نماز واجب و مستحب آن را بخواند، براى او به عدد تمام ستارگان آسمان و قطرات باران و برگ درختان و ذرات خاک زمین ، حسنات نوشته مى شود و هنگامى که بمیرد به هر حسنه ، ده حسنه در قبر به او داده مى شود: فسبحان اللّه حین تمسون و حین تصبحون و له الحمد فى السموات و الارض و عشیا و حین تظهرون یخرج الحى من المیت و یخرج المیت من الحى و یحیى الارض بعد موتها و کذلک تخرجون سبحان ربک رب العزه عما یصفون و سلام على المرسلین و الحمدلله رب العالمین منزه است خدا، هنگامى که شب و هنگامى که صبح مى کنید و حمد از آن اوست در آسمانها و زمین و شب هنگام و نیمه روز شما. خارج مى کند زنده را از مرده و مرده را از زنده و زنده مى کند زمین را بعد از مردنش و شما همچنان بیرون مى آیید. منزه باد پروردگارت ! پروردگار عزت ، از آنچه وصف کنند و درود بر رسولان و حمد از آن خداست ، پروردگار جهانیان .⁽²⁰⁾

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 61. 

2- توضیح المسائل ، م 1122. 

3- توضیح المسائل ، م 1122. 

4- توضیح المسائل ، م 1122. 

5-توضیح المسائل ، م 1123. 

6-حاشیه مفاتیح الجنان ، آداب تسبیح حضرت زهرا(س )، ص 70. 

7-حاشیه مفاتیح الجنان ، آداب تسبیح حضرت زهرا(س )، ص 71. 

8-حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 76. 

9-حاشیه مفاتیح الجنان ، آداب تسبیح حضرت زهرا(س )، ص 79. 

10-حاشیه مفاتیح الجنان ، آداب تسبیح حضرت زهرا(س )، ص 79. 

11-حاشیه مفاتیح الجنان ، آداب تسبیح حضرت زهرا(س )، ص 80. 

12-حاشیه مفاتیح الجنان ، آداب تسبیح حضرت زهرا(س )، ص 86. 

13-حاشیه مفاتیح الجنان ، آداب تسبیح حضرت زهرا(س )، ص 89. 

14-حاشیه مفاتیح الجنان ، آداب تسبیح حضرت زهرا(س )، ص 94. 

15-حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 96. 

16-حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 101. 

17-حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 101. 

18-حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 102. 

19-حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 103. 

20-حاشیه مفاتیح الجنان ، ص 120.